"Tết Mậu Thân" là biểu hiện ý chí và sức mạnh quật cường của con người Việt Nam, dân tộc Việt Nam; biểu hiện sức mạnh sáng tạo và tài mưu lược trong nghệ thuật chỉ đạo chiến tranh của Đảng: đó là nghệ thuật nắm bắt thời cơ để chủ động giáng đòn quyết định làm chuyển biến cục diện chiến tranh; là nghệ thuật tiến công bằng cách đánh chiến lược mới, giành thế bất ngờ, đưa chiến tranh vào thành thị; là nghệ thuật tổ chức, bố trí và sử dụng lực lượng để lấy nhỏ đánh lớn, lấy ít địch nhiều, lấy chất lượng cao thắng số lượng đông, lấy trí tuệ của con người Việt Nam để chiến thắng vũ khí và trí tuệ của bộ máy điều hành chiến tranh của Mỹ. Như thế, trong toàn bộ chiến tranh giữa Mỹ và Việt Nam (1954-1975), "Tết Mậu Thân" là sự kế thừa và phát huy lên một tầm cao mới truyền thống đánh giặc và nghệ thuật quân sự của con người Việt Nam, dân tộc Việt Nam.

      Ngay từ cuối năm 1965, Nghị quyết đánh Mỹ của Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương Đảng lần thứ 12 (tháng 12/1965) đã chỉ ra phương hướng giành thắng lợi trong chiến tranh cục bộ là: Trên cơ sở tiếp tục quán triệt phương châm đánh lâu dài, "cần cố gắng cao độ, tập trung lực lượng của cả hai miền để tranh thủ thời cơ, giành thắng lợi quyết định trong một thời gian tương đối ngắn trên chiến trường miền Nam". Cần lưu ý rằng, ngay ở Nghị quyết này, khái niệm "Giành thắng lợi quyết định" không bao hàm ý nghĩa là tiêu diệt toàn bộ lực lượng quân sự địch mà thực chất chỉ là "đè bẹp ý chí xâm lược của đế quốc Mỹ, thực hiện mục tiêu về độc lập, dân chủ, hòa bình, trung lập, tiến tới thống nhất nước nhà". Trên chiến trường, mặc dù quân số địch lên cao nhưng tất cả ưu thế về binh lực, hỏa lực và sức cơ động của chúng bị hạn chế rất nhiều trước thế trận và cách đánh của ta. Những chỗ yếu của địch không được khắc phục mà ngày càng bị khoét sâu thêm - đặc biệt chỗ yếu về chính trị. Vì thế, mặc dủ địch vẫn còn chủ quan nhưng nhìn chung, "Xu thế của tình hình trong cả nước năm 1968 là địch sẽ ngày càng chuyển vào phòng ngự một cách bị động hơn trước". Về phía ta, mặc dù ta vẫn còn nhiều khó khăn, nhược điểm (về tổ chức lực lượng, về khả năng đánh tiêu diệt lớn, về đảm bảo hậu cần, về phong trào đô thị…) nhưng "diễn biến cơ bản của tình hình là ta đang ở thế thắng, thế chủ động và thuận lợi. Địch đang ở thế thua, thế bị động và khó khăn". Từ những phân tích, đánh giá diễn biến và xu thế phát triển của tình hình như thế, Đảng ta đã đi đến nhận định: "Chúng ta đang đứng trước những triển vọng và thời cơ chiến lược lớn. Đế quốc Mỹ đang ở trong tình thế tiến thoái lưỡng nan về chiến lược". Tình hình đó cho phép chúng ta "có thể chuyển cuộc chiến tranh cách mạng miền Nam sang một thời kỳ mới - thời kỳ giành thắng lợi quyết định như Nghị quyết của Hội nghị của Trung ương Đảng lần thứ 12, 13 đã đề ra".

      Như vậy, trong quá trình lãnh đạo, chỉ đạo quân và dân ở cả hai miền Nam, Bắc đánh thắng chiến lược "chiến tranh cục bộ", Đảng ta đã luôn luôn kiên định chủ trương "giành thắng lợi quyết định trong một thời gian tương đối ngắn trên chiến trường miền Nam" - chủ trương quán xuyến suốt gần 3 năm (1965-1967) mà Hội nghị Trung ương Đảng lần thứ 12 (tháng 12/1965) và 13 (tháng 1/1967) đã dự kiến. Theo phương hướng này, trong khi chỉ đạo quân và dân ta trên chiến trường đẩy mạnh tiến công về quân sự và chính trị, ra sức chuẩn bị thế trận và lực lượng cho trận đánh quyết định, Đảng ta đồng thời theo sát diễn biến trên chiến trường cũng như ở ngay trong nước Mỹ và trên thế giới. Khi phát hiện động thái mới của địch sau mùa khô 1966 -1967, Đảng ta đã dự kiến được xu thế phát triển của cuộc chiến tranh và phát hiện được thời cơ để hạ quyết tâm chiến lược kịp thời bằng việc mở cuộc tiến công "Tết Mậu Thân" 1968. Vì vậy, trong thư gửi Trung ương Cục và Quân ủy miền Nam, đồng chí Lê Duẩn đã chỉ rõ: "Từ ba, bốn năm nay, ta đã chuẩn bị lực lượng và thế trận cho trận quyết chiến chiến lược này. Song, vì nhiều lý do, lực lượng ta chuẩn bị chưa đủ. Tuy vậy như Trung ương đã phân tích, khi đã có thời cơ thuận lợi, nếu chúng ta biết làm và làm đúng, có sự nỗ lực vượt bậc thì lực lượng ít cũng có thế tạo nên sức mạnh, bảo đảm giánh thắng lợi rất to lớn, rất quan trọng".

      Nhằm tạo ra hiệu lực chiến lược mạnh, làm tan rã ý chí xâm lược của dối phương, Đảng ta đã chủ trương trong "Tết Mậu Thân", vừa tiến công rộng khắp và đồng loạt- một cách đánh chiến lược mới; vừa táo bạo hướng sức mạnh của chiến tranh cách mạng vào các đô thị miền Nam. Đảng xem đó là "mũi nhọn thọc sâu vào yết hầu của địch, có tầm quan trọng trong chiến lược đối với toàn bộ chiến trường và toàn bộ cuộc chiến tranh". Nhưng, muốn tiến công vào hệ thống dinh lũy của Mỹ, ngụy - nơi được tổ chức phòng thủ mạnh mẽ bằng nhiều tầng, nhiều lớp, nhiều lực lượng, nhiều biện pháp, nhiều thủ đoạn… chúng ta phải giải quyết một loạt các vấn đề thuộc về nghệ thuật tiến công trong "Tết Mậu Thân", đặc biệt là trong điều kiện tương quan lực lượng quân sự đôi bên trên chiến trường lúc bấy giờ nghiêng lệch về phía địch. Nghệ thuật tiến công "Tết Mậu Thân" không chỉ là nghệ thuật chọn mục tiêu mà còn là nghệ thuật chọn hình thức và phương thức tiến công. Trong "Tết Mậu Thân", chúng ta đã tiến công hàng loạt, tiến công bằng nhiều hình thức, nhiều lực lượng. Chúng ta không tiến công tuần tự từ ngoài vào trong, từ trong ra ngoài, khiến cho địch bị bất ngờ càng thêm bất ngờ và lúng túng. Để có được nghệ thuật tiến công "Tết Mậu Thân", toàn Đảng, toàn quân và toàn dân  đã vượt qua nhiều gian khổ hy sinh, nêu cao quyết tâm tiến công quân địch, xây dựng được thế trận chiến tranh nhân dân ngày càng vững chắc trên khắp ba vùng chiến lược, tổ chức và bố trí hợp lý lực lượng chính trị và lực lượng vũ trang ba thứ quân ở đô thị, vùng ven, vùng nông thôn đồng bằng và rừng núi. Ngoài ra, nghệ thuật tiến công "Tết Mậu Thân" còn là kết quả của cả một quá trình nắm bắt thực tiễn trên chiến trường và tình hình nội bộ nước Mỹ, từ đó tính toán chọn lựa và tìm cách đánh Mỹ, cách thắng Mỹ phù hợp với điều kiện thực tế Việt Nam cuả Đảng ta, của các cấp chỉ đạo, chủ huy chiến trường.

      "Tết Mậu Thân" được khởi sướng trong điều kiện lực lượng quân sự địch vẫn còn hơn một triệu tên, bộ máy chiến tranh của địch vẫn còn hiệu lực và tiềm lực chiến tranh của chúng vẫn còn dồi dào. Để đạt được mục tiêu chiến lược đánh bại ý chí xâm lược của Mỹ, Đảng ta chủ trương trong "Tết Mậu Thân", sử dụng một cách tốt nhất lực lượng vũ trang của ta, dùng binh lực, hỏa lực mạnh của ta đánh vào các binh đoàn chủ lực địch, đánh mạnh vào thủ đô và các thành phố, tạo điều kiện cho hàng triệu quần chúng ở đô thị và các vùng nông thôn tạm bị chiếm nổi dậy khởi nghĩa, phối hợp với các lực lượng quân sự của ta tiêu diệt và làm tan rã quân địch, đánh sâp bộ máy đầu não của ngụy quyền, làm rối loạn và tê liệt tận gốc bộ máy chiến tranh của Mỹ, ngụy, biến hậu phương và dự trữ chiến tranh của địch thành hậu phương và dự trữ chiến tranh của ta, làm thay đổi lực lượng so sánh một cách mau chóng và có lợi cho ta, không có lợi cho địch.

      Việc bố trí, tổ chức và sử dụng lực lượng trong dịp "Tết Mậu Thân", quân và dân ta trên chiến trường đã phát huy được đầy đủ và mạnh mẽ khí thế tiến công, biểu lộ ý chí, quyết tâm và lực lượng hùng hậu của mình khiến cho Mỹ, ngụy lung lay dù có tăng thêm hàng nghìn quân nữa cũng không thể nào khuất phục nổi nhân dân Việt Nam. Đặc biệt, ở Sài Gòn, mặc dù lực lượng không nhiều nhưng với các đơn vị đặc công, biệt động, tiểu đoàn mũi nhọn và các đội vũ trang, bán vũ trang của Thành đoàn, Hoa vận, Công vận, Phụ vận… đã đánh sâu, đánh hiểm, đánh trúng và đánh đồng loạt vào các mục tiêu yết hầu của địch ở trung ương và địa phương, tạo nên sức mạnh, tác động nhanh đến ý chí của kẻ thù. Đó là một thành công nổi bậc trong nghệ thuật bố trí và sử dụng lực lượng trong dịp "Tết Mậu Thân" của Đảng ta, là một biểu hiện của nghệ thuật quân sự Việt Nam- nghệ thuật phát huy mạnh mẽ nhân tố con người, lấy nhỏ đánh lớn, lấy ít đánh nhiều, lấy chất lượng cao thắng số lượng đông, lấy trí tuệ con người Việt Nam, văn hóa Việt Nam để chiến thắng vũ khí và sức mạnh bạo tàn của lực lượng quân sự Mỹ.

      Suốt chặng đường 21 năm chiến đấu giành độc lập, tự do cho Tổ quốc (1954 - 1975), dân tộc Việt Nam trải qua nhiều thử thách khốc liệt của chiến tranh, đã chịu nhiều tổn thất hy sinh. Trên chặng đường 21 năm, Mỹ đã thi hành nhiều thủ đoạn và biện pháp, thay đổi nhiều chiến lược chiến tranh, bỏ ra nhiều tiền và công sức hòng khuất phục đối lương. Tìm đường đánh Mỹ và tìm cách thắng Mỹ do đó, là cả một quá trình lâu dài, gian khổ, đầy sáng tạo và rất mưu lược của dân tộc Việt Nam. "Tết Mậu Thân" với hiệu quả chiến lược của nó, đã là một thành công lớn trong quá trình này./.

  Nguyễn Minh Thuận